هەڵکۆڵین و گەڕان بە دوای شوناسێکی ونبوو، کنەو پشکنین بە دوای ئێسک و پرۆسکی مرۆڤە سەرەتاییەکان، لە ڕاستیدا گەڕانە بەدوای شوناس، گەڕانە بۆ رۆشن کردنەوەی مێژوو و بۆ پەی بردن بەو نهێنیانەی دوای ساڵەهای ساڵ لە هاتنی مرۆڤ بۆ پانتای سەرئەم دونیایە، ئێستاشی لەگەڵدا بێ لە مرۆڤ نادیارو لێڵ و شاراوەن.
حیکایەتی نیاندەرتاڵ هەرچی بێت، نە ئەفسانەو دەرەنجامی هۆنینەوەو دەرەدانی خەیاڵی خەیاڵدانی مرۆڤە و نە دروست کراوو بەرهەمی نووسین و هۆنراوەو چیرۆکی باپیرەو داپیرەو گێڕانەوەکانی ناو کتێبەکانی بەرهەمی دەستکردی مرۆڤە. نە فەلسەفەیەو نە ئایدیۆلۆژیاو نە یاسایەو نە دەستوورە. نە حزبی دەسەڵاتدارە و نە دەرەنجامی گرووپسازی و حزبسازی و جیابوونەوە و لیستی هەڵبژاردن و ئۆپۆزیسیۆن و پێکهاتەو هەڵبژاردن و بینەوبەردەی میدیایی و دونیای ئاڵۆزو پڕلە گرژی و پێکدادانەکانی سۆشیال مێدیایە. نە بەرهەمی مامەحەمەیی و سنگ دەرپەڕاندن و خودئەوینی و خۆپەرەستی و نمایشی مێدیایی و شایەری و پیاهەڵدانی درۆیینەیە، نە رۆمان و شانۆنامەو خەمنامەو خەونامەو بەرهەمێکی جیهانی دانسقەی ئەدەبی و شایستەی خەڵاتی نۆبلە.
دۆزینەوەی کەلەسەرو ئێسک و پرۆسکی چەند هەزار ساڵەی مرۆڤ، پرۆسەیەکی ئاڵۆزو پڕلە وردەکاری و پێچ و پەناو حیساباتی وردە.
دۆزینەوەی پاشماوەی مرۆڤ چەندە گرینگە، چۆنیەتی ئەنجامدانی خودی پرۆسەکە ئەوەندە جێی بایەخە. پرۆسەیەک، گەر لە لایەن خەڵکی شارەزاو شوێنەوارناس و پسپۆڕو ئەکادێمیەوە ئەنجام نەدرێت، بۆی هەیە دەرەنجامی هەڵەو ناڕاست وچەواشەکارانە بدات بەدەستەوە و سێبەری گشت ڕاڤەکردنێکی بەرتەسکی مەزاجی و بەرژەوەندچیاتی بەسەریدا زاڵ بێت.
کنەوپشکنینی شوێنەوارو پاشماوەکان، لە رووی زانستەوە کەرەستەیەکن بۆ پەی بردن و گەیشتن بە نهێنی و دەلاقیەکن بۆ زانینی وردەکاری چۆنیێتی ژیان مرۆڤەکان بەرلە دروست بوونی شارستانیەتەکان و نووسینەوەی مێژووی نووسراوی سەدەکانی رابردوو.
ئەشێ نیاندەرتاڵ یا بابوباپیرانی ڕەچەڵەکی مرۆڤ، هەڵگری زۆرترین تایبەتمەندی بێت، سەبارەت بەو مرۆڤانەی لەسەردەمانێکدا ژیاون، مرۆڤ هێشتا وەک بکەرێکی عەقڵانی و خاوەن دیدو روئیا و روانگەو هێزی داهێنان و گۆڕانکاری و پێشخستنی کایەی ژیان، وێنای بۆ نەدەکرا.
پشکنینی پاشماوەی مرۆڤی نیاندەرتاڵ، تەنیا پشکنینێکی بێ ماناو رووت و سەرپێی و هەواڵێکی مێدیایی تێپەڕ نیە. ئەم دۆزراوەیە هێمایەکی گەورەو سەرەداوێکی بایەخدارە بۆ کۆکردنەوەی زۆرترین زانیارئ. ئەشێ پێمان بڵێ مرۆڤی نیاندەرتاڵ لە رووی کۆمەڵایەتی چۆن ژیاوەو شێواز و جۆری خواردن و خواردنەوەکان و هەلومەرجی ژیان و جۆری ئەو نەخۆشیانەی دووچاری هاتووە، چی بووە و چەند تەمەنی کردووەو بە چی مردووە.
بۆ گەلێکی دابەش و کەرت و پەرتکراوی لەچەشنی کوردەوە، بە حوکمی ژیانی ژێردەستەیی و ئەو هەلومەرجە سەختەی بە درێژایی مێژووی نووسراوو نەنوسراویەوە دووچاری هاتووە، کنەوپشکنینی شوێنەوارو پاشماوەی کەلەسەرو ئێسک و پرۆسکی وەک ئەوەی ناوی نراوە نیاندەرتاڵ، دۆزینەوەو روشنایی خستنە سەر مێژوو و رابردوویەکی چەندین هەزار ساڵەی تا ڕادەیەک لێڵە.
دۆزینەوەو دەست نیشان کردنی رابردووی گەلێکە هێشتاو تەنانەت لە ئێستایشیدا بەدوای شوناس و پێناسێکی سەرتاسەری و یەکانگیرەوە سەرگەردانە و خاوەنی پێشینەیەکی ژیانی سیاسی و خەبات و تێکۆشان و تراژێدیاکانی سەدەیەکە لە ناهەمواری و هەڵکشان و داکشانەوە.
نیاندەرتاڵ رەنگە نەتوانێ زۆرترین زانیاریەکانی پەیوەست بە هەلومەرج و بارودۆخی ژیانی مرۆڤە سەرەتاییەکان بە گشتی و ڕەچەڵەکی کورد بە تایبەتی بدات بەدەستەوە. لێ دکاریت بەشێک لە نهێنیە دەست لێنەدراوەکانی ژیانی مرۆڤی کورد لە ئەزەلەوە تابەمڕۆ دەگات بخاتە روو و هەندێ لە دیوە تاریکەکانی رۆشن کاتەوە. لەپاڵ ئەمەشدا ئەشێ دواجار بەشێک لە شوناسە ونبووەکەی بۆ دیاری بکات و بیخاتەوە سەر تەختەی شانۆی جیهانیەوە.
زیاد لەمەش هەوڵێکە بۆ دەوڵەمەند کردنی هەگبەی مێژووی گەلێکی پارچەپارچەکراوو دابەشکراوو پەرتەوازەی دەرەوەی مێژووەوە.