وشەی جاش لە زهینەت و دونیای سایکۆلۆجیای مرۆڤی کورددا، وێنای دونیا ئاڵۆزو دابەشکراوەکەی مرۆڤی کوردو کۆمەڵگا نایەکانگیرو دژبەرەکەیەتی. وێنای پارادۆکسی خودی “ باش”ـە بەرامبەر بە ئەوی “ خراپ”. وێنای جیاکردنەوەی دوو بەرەیە، یەکێکی خێر و ئەویتری شەڕ.
“ جاش” تەنیا وشە یا دەستەواژەیەکی رووت و سادەو ساکاری ئەدەبی نیە. دەستەواژەیەکە لە رێگەیەوە هەوڵی بەرهەم هێنانی دوو شوناسی سەربە دوو دونیای داخراو ئەدات. هەروەک هەوڵێکیشە بۆ خستنەدەرەوەی کەسی “ جاش” لە هەر جۆرە پرۆژەیەکی نیشتیمانی و نەتەوەییەوە.
لەوەتەی بیری ناسیۆنالیزم و نەتەوەگەرایی لە ناخ و زاکیرەی تاکی کورددا چەرەکی کردووە، وشەی “ جاش” لە چەشنی دروستکراو یا پێدراوێکی ئەدەبیی داتاشراو، رووبەری سیاسی و پانتای کولتوری و مێژووی کۆمەڵگای کوردی رەنگرێژ و دابەشی سەر دووبەرەی خێرو شەڕو پاک و ناپاک و نیشتیمانپەروەرو دژە نیشتیمان کردووە.
ئەو ژینگەیەی دەستەواژەی “ جاش” بەردەوام بەرهەم دەهێنێتەوە، ژینگە سیاسیە ئاڵۆزو تەژی گرژی و بەحزبیکراوە داخراوەکەی دونیای مرۆڤی کوردە.
وشەی جاش لە پەیوەندیدا بە چەمکە سیاسیەکان و فۆڕمەکانی حوکمڕانی و دەسەڵات و هەژمونگەرایی، بەردەوام گۆڕانکاری بەسەر فۆڕم و قەوارەو ناوەرۆکە سیاسیەکەی دادێت. گۆڕانکاریەکان مەفهومی دەستەواژەکە ناگرنەوە تەنیا بە گوێرەی کات و زەمەن و جۆری بەرژەوەندیەکان و واقع، فۆڕم دەگرێ و لە چەشنی چەکێکی کوشندەو رووخێنەر ئاڕاستەی ئەو لایەنە دەکرێ، پێی دەوترێ جاش.
“ جاش” لە سادەترتن مانایدا واتا بەکرێگیراوی و هەڵگەڕانەوە لە خاک، نەتەوەو نیشتیمان و کارکردن و خزمەت بە رەگەزی “ نانەتەوە” یا “ ئەویتری ناکورد”.
دەستەواژەی جاش لە تێگەیشتنی گشتی سیاسی و روانگەیەکی مێژووییدا، کەرەستەیەکە بۆ وەسفی ئەوانەی لە بری خزمەتی خاک و نەتەوە، خزمەتی بێگانە یا “ غەیرە کورد” دەکەن لە پێناوی چەند دەسکەوتێکی مادی یا مەعنەویدا. زیاد لەمەش دەستەواژەیەکە، لە گەڵ هزرو کولتورو عەقڵی سیاسی و گوتاری مێژوویی و دیسکۆرسی نەتەوەیی و حزبیی مرۆڤی کورددا ئاويتە بووە و جیاناکرێتەوەو لێی نابێتەوەو رەگێکی مێژوویی هەیە.
دەستەواژەی “ جاش” بۆ داماڵینی شوناسی کوردبوون لە کەسی “ تۆمەت بار کراو” بە جاشایەتی و ناپاکی، کەرەستەیەکی هەرزان و چەکێکی کاریگەرە بە ئاڕاستەی دروست کردن و گەورەکردنی کەلێنەکانی نێوان چێنو توێژەکانی کۆمەڵگایەکی پەرتەوازەو ئالودەی دابەشکاریەهەمیشەییەکانەوە. هەروەک بە مەبەستی تۆخ کردنەوەی سنوورەکانی نێوان دیدگا سیاسیە جیاجیاکان و بەرژەوەندیە رەنگاڵەکانی دونیای سیاسەتی ئاڵۆزی کوردی، رۆڵێکی گرینگ دەگێرێ.
هێماکردن بە “ جاش” بوونی “ ئەوانیتر”، جیاکردنەوەی دوو دیدگاو دوو دونیاو دوو جۆری تێگەیشتنە. یەکسانە بە لێدان لە کەسێتی و ئەخلاق و بێ نرخ و بێ بەهاکردنیان لەهەر جۆرە تایبەتمەندیەکی نەتەوەیی و نیشتیمانی و ئینسانیەوە.
وشەی “جاش” دوای لە دایکبوونی سیاسەت و چەکەرەی هزروبیری سیاسی و باڵاکردنی کێرڤی نەتەوەو ناسیۆنالیزم و دروست بوونی حزب و دەستەو گرووپی سیاسی کوردی و لە دایکبوونی ئایدیۆلۆژیەکان، لە چەشنی پێدراوێکی “ نێگەتیڤ” زۆر بە چڕی هاتە ناو فەرهەنگی سیاسی کوردی و دوای ساڵانێک بوو بە بەشێک لە ئەدەبیاتی سیاسی و لەو دونیا پێک ناکۆک و ململانێ سیاسیانەی، جڤاکی کوردی پێ دەناسرێتەوە .
جاش بە شێوەیەکی گشتی و لە تێگەیشتنێکی جێگری عەوامدا، بەوانە ئەوترێ بۆ دژایەتی نیشتیمان و شکۆ بەهاکانی دەچنە پاڵ “ دوژمن “ و نەیارانی نیشتیمان و هەموو هەوڵێکیان بە ئاڕاستەی دژایەتیکردنی نیشتیمان و هاورەگەزەکانیانە.
لە کۆنتێکستێکی کۆمەڵایەتیدا، وشەی جاش بۆ مانا بەخشین بە ژیان و دەرخستنی دیوە جوانەکەی کولتور نیە، بۆ رازاندنەوەی ژیان و بەهێزکردنی بیری ناسیۆنالیزم و لێکجیاکردنەوەی جوانی و ناشرینیەکان و باڵاکردنی دیوە ئێستاتیکیەکەی کۆمەڵگا و تاکەکانی نیە. کەرەستە و گورزێکی گەورەیە بۆ لێدان لە مێژوو و کەسێتی ئەوانەی وێنای جاشیان بۆ دەکرێ. ئەم دەستەواژەیە هەڵگری برێکی زۆر لەو پێناس و سیفات و تایبەتمەندیە نێگەتیڤیانەیە، دونیای سیاسەتی کوردی پێ دەناسرێتەوە.
دەستەواژەی “جاش” و “جاشبوون” یەکسان کراوە بە خیانەت و خراپبوون و ناپاکی. جاش بوون لە خراپترین ماناو سیاقی فەرهەنگیدا، سەپاندن یا دروست کردنی شوناسێکی قێزەوەن و فەرزکردنیەتی بەسەر ئەو لایەنەی بەشێک لە کۆمەڵگای کوردی بە ناپاک وێنای دەکات.
دەستەواژەی “جاش” شوناسێکی سەپاوی کولتوری و سیاسی و هەڵگری دەیان تایبەتمەندی وێرانکەری کەسێتی تاک و دۆخی سیاسی و کۆمەڵایەتی ئێستاو داهاتووە. جاشبوون لە فەرهەنگ و دیدگای برێکی زۆر لە مرۆڤەکانی کورددا، یەکسانە بە گەورەترین سوکایەتی و بێرێزی کردن و داماڵینی کەسی “ جاش” لە هەر بەهایەکی جوان و مرۆڤ پەسەندانەو نیشتیمانی و هاوتایە لەگەڵ بێ ژیان کردن و بێ ماف کردن و شەرعیەت بەخشین بە لەناوبردنی.
وشەی “ جاش” هەڵگری هیچ بەهایەکی جوان و ئاکارێکی ئەخلاقی و جڤاکی پەسەندکراو نیە. بەکارهێنانی ئەم دەستەواژەیە لە چەشنی چەکێکە بۆ سوکایەتی پێکردنی مرۆڤی کورد بە خۆیەوە. واتا هەموو ئەوانەی خۆیان بە دڵسۆزی نیشتیمان و شکۆی خاک و نەتەوە وێنا دەکەن، لە بەکار هێنانی وشەی “ جاش” سڵ لە لێکەوتە کولتوری و سیاسی و کۆمەڵایەتیەکانی ناکەنەوە.
لە بەرامبەریشدا ئەوانەی بە جاش لەقەڵەم ئەدرێن، هێما بۆ “ جاش” بوون و “ ناپاکی” لایەنی بەرامبەر دەکەن و خۆیان بە “ مرۆڤی دڵسۆز” لەقەڵەم ئەدەن. هەردوو بەرە لەم ململانێیەدا سڵ لە تۆمەت بەشینەوە ناکەنەوەو ئامادەن تا نزمترین ئاستی مرۆڤبوون لەم ململانێیەدا دابەزن و گشت بەهاونۆڕم ئاکارێکی ئەخلاقی و مێژوو بخەنە ژێر پێوە و بە گوێرەی هەلومەرجە سیاسیەکان بە وشەی “ جاش” و “ جاشایەتی” یەکتر تۆمەتبارو تاوانبار و ناشرین بکەن.
دەستەواژەی جاش مۆنۆپۆل و موڵکی هیچ حزب و بزاڤێکی سیاسی و فەرهەنگی و دامەزراوەیەک نیە. هەموو حزبە کوردیەکان لە کایەی سیاسی و دونیای ئاڵۆزکاوی ململانێ و گرژیەکانی رووبەری کۆمەڵگای ناهۆشیاری کوردیدا، بێ سڵەمینەوە لە دەرەنجام و لێکەوتە کولتوری و سایکۆلۆجیە درێژخایەنەکان، سڵ لە بەکارهێنان و تۆمەتبارکردنی بەرامبەریان ناکەنەوە. تا وای لێهاتووە نەوەی ئێستای سۆشیال مێدیاو سەرەتای دووهەزارەکانیش بەم دەستەواژەیە ئاشناکراون و لە پانتای سۆشیال مێدیای کوردیدا بە شانازیەوە دژ بە یەکتر بەکاری دەهێنن و لە چەشنی چەکێکی رووخێنەری کەسێتی و وێران کردنی بەرامبەر و دانانی هێمای پرسیار لەسەر دوێنێ و ئەمڕۆی، سڵ لە بەکارهێنانی ناکەنەوە.
لە پانتای دونیای سیاسەتی کورددا، هەموو ئەوانەی کەم تا زۆر سەرقاڵی کاری سیاسین لایەنی بەرامبەر بە ناپاک و خائین و خاکفرۆش و دزو جەردە وێنا دەکەن.
سەرباری سەت ساڵ خەبات و تێکۆشان بۆ ئازادی و دیموکراسی و یەکسانیەوە، ئەوەی ئێستا وەک واقعێکی تاڵ خۆی سەپاندووە و وەک یەکێک لە ناشرینیەکان، تایبەتمەندیە ناشرینەکان کۆمەڵگای کوردی پێ دەناسرێتەوە، هێما کردن و پێداگری مرۆڤی کوردە لە بەکاربردنی دەستەواژەی “ جاش” و بەجاش کردنی هەموو ئەوانەی دەخرێنە خانەی نەیارانەوە.
وشەی “ جاش” ناشرین و نیگەتیڤ و ئەرێنی و قێزەوەنە. هەموو ئەوانەی یەکتر بە جاش و جاشبوون و ناپاک و بەکرێگیراوو کلکی ئەملاو ئەولا و خائین بەرامبەر گەڵ و خاک و نیشتیمان تۆمەتبار دەکەن، بەرپرسیارن لە زەق کردنەوەی هەموو ناشرینیەکانی کۆمەڵگای کوردی و رۆچوونی زیاتریەتی لە ناو دەیان فەوزاو گرژی و قەیرانی ئەخلاقی و سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئاڵۆزی و ململانێ ناکۆتاکانەوە.