خۆهەڵوەشاندنەوە لە کۆنتێکستێکی مێتافیزیکیدا، هەڵوەشاندنەوەی ئەو دیدگاو دونیایە تا ساڵانێکی زۆر بەشێک بووە لە شوناس و تایبەتمەندیە کەسێتیەکانی مرۆڤ خۆی یا دامەزراوەیەکی دیاریکراوەوە.
هەڵوەشاندنەوە ئاکارێکی لەپێشدا بڕیارلێدراوە بۆ سەرلەنوێ بونیاد نانەوەو گرتنەبەری ستراتیژ، رێباز یا ئاڕاستەیەکی تازە لە کەشوهەواو ژینگەیەکی تازەی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابوری پانتای کۆمەڵگادا.
ئەم کردەیە یەکسانە بە بەخۆداچوونەوەیا بە تێکدانی پەیکەرێکی ئیداری یا سیاسی، گۆڕینی تێگەیشتنێک، هەڵسەنگاندنی ئایدیایەک یا ئایدیۆلۆژیایەک، رەخنەکردنی مێژوویەک یا بروانەمان بە مێتۆدێک و سیستەمێکی کارپێکراو. لەمەش زیاتر ئەشێت مەبەست لە خۆهەڵوەشاندنەوە دروستکردنەوەی شوناسێکی نوێ و دوورکروتنەوە بێت لە کۆی ئەو پارادایمانەی پێشتر پەیرەو کراون، بۆ گەیشتن بە ئامانجێکی دیاریکراو.
خودی کرداری هەڵوەشانەوە هەڵگری مانایەکی قووڵە و ڕاڤەو لێکدانەوەیەکی سۆسیۆسایکۆلۆژی فرە رەهەند هەڵدەگرێ و لەیەکەم نیگادا وێنای خۆسفرکردنەوەو دەسپێکی سەرەتایەکی تازە یا خۆڕاهێنانە لەگەڵ دۆخێکی تازەی سیاسی، ئابوری، کۆمەڵایەتی یا رۆشنبیریدا. ئەم کردارە لە زۆر حاڵەتدا ئەشێت ئارەزوومەندانە یا لە ژێر فشاردا ئەنجام بدرێت.
“ خۆ “ لێرە کاراکتەرێکی دیاریکراو یا میکانیزمێکی رون نیە. کەسێکی نادیاری ناو رەوتی مێژوو نیە. “ خۆ” واتا سەرلەبەری ئەو دونیایەی “ خۆ” یەکی ناو چەقی مێژوو و رووداوەکانی پانتای کایەی ژیان دروستی کردووە. “ خۆ” یەکی لەم شێوەیە ستراکتۆرو نەریت و کۆی ئەو تێگەیشتن و دونیایەیە، بە درێژایی مێژوو و لە دەرەنجامی کارلێکی نێوان هێزو فاکتەرو کردار و جموجۆڵ و چالاکی بەرهەم هاتووەو وێنای ئەو تێگەیشتنە جێگیرکراوو دەست لێنەدراوە دەکات، مرۆڤەکان لە هزرو زاکیرەی خۆیاندا وێنایەکی مەجازی و خەیاڵاویان بۆ کێشاوە و پێی دەناسرێنەوەو ئامادەنین دەستبەرداری بن.
خۆهەڵوەشاندنەوە ئەشێت لە دەرەنجامی پرۆسەیەکی هەڵسەنگاندن و بەراوردکاری وردو زانستی و ئەکادێمی و دیراسەیەکی عەقڵانی بێتە کایەوە. یا رەنگە لە ئاکامی پەرچەکردارێکی کتوپڕو حیساب بۆ نەکراو بێت.
ئەم کردارە ناشێت هەڕەمەکی بێت و هیچ پاشخانێکی وردو زانستی لە پشتیەوە نەبێت. چۆنیەتی مامەڵەکردنی کرداری خۆهەڵوەشاندنەوە ئەوەندەی پەیوەستە بە کەسایەتی بکەرو چۆنیەتی ئەنجامدانیەوە، دوو ئەوەندەش گرێدراوی ئەو هەلومەرج و کۆنتێکستەیە، خۆهەڵوەشاندنەوەی تێدا ئەنجام ئەدرێت.
هەمیشە خۆهەڵوەشاندنەوەی دامەزراوەیەکی سیاسی، کولتوری یا ئابوری، سەربازی یا کۆمەڵایەتی، لە ئەنجامی مشتومڕو توێژینەوەو لێکۆڵینەوەو هەڵسەنگاندنی ئەو قۆناغەو گوتارە مێژووییەوە دێتە کایەوە، دامەزراوەکە بە درێژایی تەمەنی خۆیدا پێیدا تێپەڕیوەو بووە بە بەشێکی دانەبڕاو لە پێناسی دامەزراوەکە. پێناسێک رەنگە هەڵوەشاندنەوەکە نەتوانێ بە جۆرێکیتر و فۆڕمێکی تر، لە کۆنتێکست و ژینگەیەکی سیاسی و کۆمەڵایەتی نوێوە، یارمەتیدەری فۆڕم گرتنی بێت و هێزو شکۆی زیاتری پێ ببەخشێت.
بڕیاری خۆ هەڵوەشاندنەوە یا چەکداماڵینی پەکەکە وەک دامەزراوەیەکی سیاسی و هێزێکی چەکداری، بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی مێژوویەکی پڕ لە هەڵکشان و داکشانی بزاڤێکی چەکداری و خوێناوی چەقی رووداوەکانی ناو هەناوی هێزێکی بەرەنگاری و بەگژداچوونەوەو خاوەن ئامانجە.
چەک دانان یا چەک داماڵینی حزب بەدەر لە هەر سیاقێکی ژینگەی سیاسی و فاکتەرە دەرەکی و ناوەکیەکان و گۆڕانکاریە ناوچەیی و هاوکێشە سیاسیەکان، یەکسانە بە داماڵینی حزب لە مێژوو و شوناس و سەروەری و ئەو پێناسە ناسراوەی، حزبی پێ دەناسرایەوەو هەڵگری ئایدیۆلۆژیایەکی دیاریکراو بوو.
خودی چەکداماڵین یا چەکدانان لە چەشنی ئاکارێکی حیساب بۆکراوی سەربازی، لێبوونەوەو لابردنی بەشە هەرە گرینگەکەی تایبەتمەندی و شوناسی بزووتنەوە سیاسیەکە و کرچ و کاڵ کردنەوەو لاواز کردنیەتی.
مەبەست لە خۆهەڵوەشاندنەوە ئەگەر دەسپێکی قۆناغێکی نوێ و بونیادنانەوەی “ خود” یا حزب بێت لەسەر فۆڕمێکی تازەو نۆرم و پرەنسیپ و ئایدیای نوێ و گۆڕانکاری و دیدگای هاوچەرخ و لە دەرەنجامی هەڵسەنگاندنی دۆخی نێودەوڵەتی و هاوکێشەی تازەوە سەری هەڵدابێ، بە ئەگەرێکی زۆرەوە رەنگە بتوانێ خۆی لەگەڵ دۆخ و هەلومەرجە تازەکاندا بگونجێنێ و بە جۆرێکی تر لە رووبەری سیاسیدا ئامادەیی هەبێت و سەنگ و قورسایی خۆی بپارێزێ.
دونیای تازە، دونیای درۆنی بێ ویژدان و هەواڵگری ئاسمانی و تێکنۆلۆجیاو داهێنانە سەرسووڕهێنەرەکانی تێکنۆلۆجیای نوێی جەنگ و وێرانکردن و لەناوبردنەکانە لە چاوتروکانێکدا. هیچ بزاڤێکی چەکداری لەم سەردەمەدا ناتوانێ بە ئامێرو کەرەستە سەرەتایی و کلاسیکیەکانی دەیەکانی رابردوو، بەرەنگاری تێکنۆژیای مۆدێڕنی وێرانکەرو مێیۆدە تازەکانی جەنگ و جەنگی ئەستێرەکان و ململانێی فەزاو بۆشایی ئاسمان بێتەوە.
قۆناغی ئێستا، قۆناغی پاشەکشەی جدی پرەنسیپەکانی مافی مرۆڤ، مافی گەلان، دیموکراسی، پلۆرالیزم و فرەیی سیاسیە.
دونیا لە ئێستایەکی پڕلە ئاڵۆزی و جەمسەربەندیەکان، واقعی سەرهەڵدانەوەی فاشیزمێکی شاراوەی بەدمۆڕاڵ و دونیای گرێبەستە ئابوریە زەبەلاحەکان و بەرژەوەندیگەرایی و چاوپۆشی کردنە لە مافی گەلان و پوچەڵ کردنەوەی دەسکەوتە دیموکراسیەکانی هەفتاو پێنج ساڵی رابردووە.
دونیای ئێستا، دونیای ژێر پێ کەوتنی گەلانی ژێردەستە و سڕینەوەی مێژوو ( وەک پاڵپشتێکی بەهێزی مەعنەوی)، و بە تێکنۆلۆجیاکردنی شوناس و پێناسەی نەتەوایەتی و سۆشیال مێدیاو دەست بەسەراگرتنی ئاسمان و ئەستێرەکان ململانێی دەست بەسەراگرتنگ بۆشایی فەزایە.
مرۆڤ لە سەرەتاوە لەگەڵ گۆڕانکاریەکان رێی کردووەو بە درێژایی مێژوو لە رێگەی گۆڕانکاری و ریفۆڕمەوە کایەی ژیانی پێش خستووەو ئەسپی خۆی تاو داوە. هەر قۆناغێکیش بە پێی هەلومەرج و دەرفەت و حەقیقەتە مێژوویی و تایبەتمەندیە کۆمەڵایەتیەکانەوە، گۆڕانکاری بەسەرداهاتووەو هەر لە رێگەی ئەم گۆڕانکاریانەشەوە کایەی ژیانی پێش خستووەو هەڵسەنگاندنی بۆ گشت قۆناغەکان و چرکەساتی وەرچەرخانە مێژووییەکانەوە کردووە.