تالیبان لەهەسارەیەکی ترەوە نەهاتون‌و نامۆ نین بەکۆمەڵگەی ئەفغان
هێمن ئەحمەد
2021-08-18 421
ڕاستە گەر بڵێیین بێڕەوشتی ئەمریکیەکان
هاوتایە لەگەڵ توند و تیژی و شڕ و دڕی کۆمەڵگەی ئەفغان.ئینجا بە هەردوو بەرەوە
حکومەت و لایەنگرانی لەلایەک و تالیبان و لایەنگرانی لە لایەکی ترەوە.
لای هەموان ڕونە،هەمیشە زەلکاوەکان ئەو
جۆرە مەخلوقانە هەڵدەهێنن کە لەگەڵ بار و دۆخ و ژینگەکانیاندا توانای خۆ گونجاندن
و گەشەکردن و مانەوەیان هەبێت.
توند و تیژی لە ئەفغانستان،جێی سەرسوڕمان
نیە،چونکە دیادەیەکی نوێ نیە و ڕەگ و ڕیشەیەکی زۆر قوڵ و کۆنی هەیە.گەر بە شێوەیەکی
گشتی سەرنج بدەینە نەریت و کەلتور و ڕەفتاری کۆمەڵگەی ئەفغانی،بە سروشت کۆمەڵگەیەکی
توند و تیژ و شپرز دێتە پێش چاو،کە ئەمەش لە هەردوو کۆمەڵگەی لادێ نشین و شار نشینیشدا
بەرچاو دەکەوێت.
ئەفغانستان ژمارەی دانیشتوانی لە( چل
ملێۆن)زیاترە و خاوەنی نیشتیمانێکی فراوان و تێکەڵەیەک لە نەتەوە و ئاین و ئاینزای
جیاوازە لەوانەش؛چوار نەتەوەی سەرەکی لە(پەشتۆن و تاجیک و هەزارە و ئۆزبێگ) و دە نەتەوەی
تریش هەن.%90 کۆمەڵگەی ئەفغان مسوڵمانی سونەن و پاشانیش شیعە مەزهەب.
گەر بمانەوێت زیاتر لە هەبونی توند و تیژی(ناڵێیین دروست بونی) لە ناو کۆمەڵگەی
ئەفغانی بدوێین،دەکرێت ئاماژە بە هۆکار گەلێک بکەین کە پاڵپشت و هاوکار بون بۆ مانەوە
و زیادبونی توند و تیژی.
توند و تیژی و پێکدادانی نێوان نەتەوە
جیاوازەکانی ناو ئەفغانستان بە درێژایی سەدەها ساڵە بونی هەیە.دەتوانین بڵێیین خاک
و نەتەوەی ئەفغانی بەدرێژایی مێژو ئارامی و هێوەری بەخۆیەوە نەبینیوە.گەر بوش بێت
لێرە و لەوێ له هەرێمێک بۆ ماوەیەکی کورت هەبووە.خاکی ئەفغان بەردەوام جێگەی بەیەکدادان
و تاقیکردنەوەی هێز ی ئیمبراتۆرە کۆنەکان و هێزە داگیرکار و جیا جیاکان بووە.جەنگی
درێژخایەنی سۆڤیەت و کۆماری دیموکراتی ئەفغان،بەدرێژایی ساڵانی هەشتاکان،کە سۆڤیەتیەکانیش
جەنگێکی ناڕەوا و دۆڕاویان کرد،بە بەراورد بە هێزی مرۆیی و لۆجستی و نا هاوسەنگی هێز لەگەڵ ئەفغانیەکان.پاشانیش بەردەوام ئەم خاکە بۆتە
جێگەی ململانێ و تەراتێنی دوو زلهێزەکەی جیهان کە ئەمریکا و ڕوسیان.
ناکرێت بڵێین دەست وەردانی دەرەکی و وڵاتانی
دراوسێ ڕۆڵیان کەمە لە هێشتنەوەی کۆمەڵگەی ئەفغانی لەم دۆخەیدا بە جۆرێک وەک؛دروستکردنی
هێزی چەکدار و کەسانی بەکرێ گیرا و ئەڵقە لە گوێ،هاوکاری کردنی ژێر بەژێری مادی و
مەعنەوی ئەو هێزانە،پاشانیش بەکارهێنانیان وەک قەڵغانێکی بەرژەوەندیە سیاسی و
ئابوری و ستراتیجیەکانیان.هەندێک جاریش ئەو هێز و لایەنە دروستکراوانە ئەوەندە بەهێزو
خاوەن پێگە دەبن کە چی تر مل نادەن بۆ داخوازی و فەرمانی زلهێزەکان.بۆیە دەبینین یان
جەنگ و پێکدادان ڕودەدات یانیش ڕێکەوتن و تێگەیشتن بۆ پاراستنی بەرژەوەندیەکانی یەکتر.وەک
ئەمەی ئێستاو پێشان لە نێوان تالیبان و ئەمریکادا ڕویدا.
جگە لەو هۆکار گەلانە،دەتوانین بڵێیین
کۆمەڵگەی ئەفغانی بەسروشت توند و تیژە.ڕاستە ئەفغانیەکان بە کۆمەڵگەیەکی مسوڵمان
ناسراون،بەڵام لە زۆر بڕیار و ڕەفتار مامەڵەیاندا پێشێلی هەموو یاسا و ڕێساکانی ئاینی
ئیسلامیش دەکەن.بۆ نمونە لە ئەفغانستاندا ژنان هیچ مافێکیان نیە.سەرەتایترین مافیش
لە؛خوێندن،شوکردنی ئارەزومەندانە،پۆشینی جل و بەرگ،میراتی،تەنانەت هاتنە درەوە لەماڵ....هتد.
منداڵ و مێرمنداڵەکان هەر زوو دەخرێنە سەر کار یان بە چەکدار دەکرێن.ڕەفتار و
خووگەڵێکی نەشیاو نامرۆڤانە بەرانبەر بە منداڵان دەکرێت.لە کڕین و بەکارهێنانیان و
ئەنجامدانی سێکس لەگەڵیاندا.کە منداڵی کوڕ و کچ هەردوو قوربانی ئەم نەریتە پۆخڵ و
گڵاوەن.
مانەوی ئەم کۆمەڵگەیە بەم جۆرە بۆ سەردەمانێکی
دور و درێژ،ئەم دۆخە ترسناک و بێ بەزەیی و توند و تیژەی بەرهەم هێناوە،کە بۆتە بەشێک
لە کەلتور و دیاردە ی بۆ ماوەیی لای تاکی ئەفغانی.
هەموو ئەم هۆکارانە وایان لە کۆمەڵگەی ئەفغانی
کردوە کە نەپەرژێتە سەر گۆڕانکاری و
چاکسازی و بەردەوام لە شەڕ و خوێنڕشتن و ڕاکردن و قات و قڕیدا ژیان بەسەر بەرن.ئەمەش
بۆتە هۆی شەلەل کردنی هەموو جومگەکانی دەسەڵات و کایەکانی ناو کۆمەڵگە،بۆیە دۆخەکە
پەشێوی و برسێتی و دزی و گەندەڵی و قاچاخچێتی و مافیاگەری بەدوی خۆیدا هێناوە.تاکیش
تەنها هەوڵی خۆ قوتارکردن لە مردن و ڕاکە ڕاکی زیندو مانەوەیەتی و گەورەترین نیگەرانی
دەرباز بونیەتی لە برسێتی.
سەرەڕایی ئەو ترس و هەڵا گەورەیەی لەسەر
تالیبان دەوروژێنرێت ناتوانین بڵێین تالیبان لایەنگر و هاوکاری کەمە لە ناو خودی کۆمەڵگەی
ئەفغانیدا.ئەوانیش ڕۆڵە و هەڵقوڵاوی ناو ئەوانن.بۆیە ئەوەی ئەمڕۆ لە ئەفغانستان دەگوزەرێت
شتێکی نامۆ نیە،هەر لە سیاسەتی دوفاقیەت و پۆخڵی ئەمریکا و ڕەفتاری نامرۆڤانە و
توند و تیژی تاڵیبان.
خۆ دەبێت ئەوەش بەرچاو بگرین لە(چل مڵێۆن
کەس)تەنها چەند هەزار کەسێک لە کاربەدەست و هاوکاری حکومەتی پێشوی ئەفغان هەڵهاتوون.یان
پێدەچێت چەند هەزار کەسێکی تریش هەوڵی کۆچکردن و جێهێشتنی وڵات بدەن.بەڵام زۆرینە
دەمێننەوە و لەژێر سایەی دەسەڵات و فەرمانڕەوایی و ئاڵای تالیباندا ژیان بەسەر دەبەن.کۆمەڵگەی
ئەفغانیش ئێستا لای ڕونە هەموو ئەم گۆڕانکار ی و کێشمەکێش و دۆخانەی دەخوڵقێنرێن،لەدەرەوەی
دەسەڵات و خواستی ئەوانە و ئەوان تەنها مافی تەماشا کردنیان هەیە و هیچی تر.